Esselâmu aleyküm Şeyh İhsan Efendi, Sıhhat ve âfiyetinizi Cenâb-ı Hakk’tan niyâz ederim. Dualarınızla dilşâd oldum. Hakk celle ve a’lâ bizler için bulunduğunuz niyâzları ve hüsn-i zanları hal-i hayatımızda tecellî ettirsin. Şeyh İhsan Efendi! “Kahhâr” ism-i şerifi avamın anladığı manada değildir. Kahhâr denilince kırıp dökmek, helâk etmek zannediyorlar. Kahır ile helâk arasında mühim fark vardır.
Helâk, fâniye sevk etmek ve fânilikle yok etmek manasınadır. Kahır ise, Cenâb-ı Hakk’ın bir şeyi başka bir şey yapmak ve yerine başkasını getirmek üzere silmesi manasına gelir. Kahhâr ism-i şerifi sâlikte fâni olan kısmı ve kendisine ait mâsivaya bağlı halleri ve mevhum varlıkları silip yerine bakî olandan bir varlık kâim kılmasıdır. İsm-i Kahhâr ile perdeler çâk olur. Zulmanî ve nuranî perdeler fetholur. Dervişin kalbindeki mâsiva kahrolur. Değil mezmûm olan benlik, makbul olan benliği bile Hakk’a kurban olur. Aklı, küllî akla kalbolur ve o akılda mahvolur. Velhâsıl fâni, Bâkî’de silinir, bambaşka bir adam olur. Seyr u sülûka girmeden Kahhâr esmâ’ı çeken kişi ya deli olur, ya hasta olur veyahut felç olur. Vesselâm.
Şeyh İhsan Efendi oğlum, gördüğünüz rüya sizi mahzun eylemesin. Anlaşıldığı üzere bu mana sizden evvel göçeceğimize işarettir ve tebşîrattır. Bizim muhabbetimiz ve sizinle olan ünsiyetimiz bu dünya hayatıyla ve bu âlemle sınırlı değildir. Sonra ecel herkese gelir amma sırayla gidilmesi ayrı bir güzeldir. Madem sizden evvel geldik, sizden sonraya kalmayalım.
Şeyh İhsan Efendi, dervişânın ve meşayihin cenazesinde dikkat edilmesi gereken bazı hususlar vardır. Tasavvuf terbiyesinden nasîbdâr olanlar her halleriyle nezaket ve zarafet timsalidir ve böyle olmaya gayret etmelidir. Ol sebepten bir kişinin na’şına (öldükten sonraki bedenine) hal-i hayatında imiş gibi nezaket ve zarafetle muamelede bulunulmalı. Zaten Sünnet-i Seniyye de budur. Tarikat “fi’il-i Muhammedî” demektir malum. Fevkalâde nazik ve kibar olunmalı. Dervişânın cenazeyi gaslederken ki halini dışarıdan bir kimse görse, hem dervişliğe hem de ölüme özenmeli, öyle zarif olmalı.
Dervişe usûl üzere ilk abdesti verilir. Bu kısım herkesçe malûmdur. Gaslin ikinci safhasına başlandığında dervişândan bir zümre cenazenin gasledildiği mevkie yakın vaziyette tevhîde başlarlar. Göçen kişi şeyh efendiyse ve vasiyeti varsa evrâd-ı şerifi okunur, sonra tevhîd sürülür. Lâkin derviş ise salât ü selâmdan sonra kelime-i tevhîd sürülür. İlk gasil işlemi yapılırken hiçbir şey okunmaz. Sakın ha, eğer fakirin gaslinde bulunursan bu usûle riayet etsinler. Oramıza buramıza taharet aldırırlarken, dışarıdaki dervişler evrâd ve ezkârda bulunmasınlar. Az evvel söyledik ya, kibar olmak lâzımdır. Kibarlık ilk önce Allah Teâlâ’ya karşıdır. Hakk kelâmı ve tevhîd, gaslin kabası bitene kadar Cenâb-ı Hakk’ın kelâmına ve ezkârına ta’zîmen söylenmez. Fakîr, çok sıcak suyu sevmem. Ol sebepten ılık su kullanılsın. Hani bulunursan diyorum. Zaten sıcak suyla gasil yapılmaz. Abdesti olan bir kişi dirseğini gasil suyuna temas ettirsin, sıcaklık veya soğukluk hissederse ona göre suyu ayarlasın. Bu işler usûlet ve suhûletle yapılmalıdır. Na’şın üzerinde biriken su, sanki tezgâh üstünde biriken suymuş gibi kaba saba hareketlerle defedilmez. Efendimiz’in (s.a.v) gasli esnasında mübarek karın çukurlarının bulunduğu yerde bir miktar su kalmış. Orada bulunan sahabe-i güzîn efendilerimiz elleriyle o suyu itmekten ictinab etmişler. Zira bu, Rasûlullah Efendimiz’e karşı hoş olmaz diye düşünmüşler. Bu çok kısacık zaman diliminde Hazret-i Ali Efendimiz irfan-ı Muhammedîyeleriyle eğilmiş ve mübarek ağız ve dudaklarıyla o suyu usulcacık Efendimiz’in pâk bedeninden aşağı akıtmış. Hatta bu sebepten Hazret-i Ali Efendimiz “En son, Rasûlullah’a dudaklarımla bıyıklarım temas etti.” diyerek bıyıklarının o kısmını kesmemişlerdir. Yani Hazret-i Ali Efendimiz’in bıyıklarını uzatması Efendimiz’in sünnet-i seniyyesine muhalefet etmek kastıyla değildir. Allah Rasûlü’ne duydukları çok büyük muhabbetin nişanıdır. Bizim Balkanlar’da yaşayan bazı Bektaşîler yahut Acem diyarında bulunan “Aleviyim” diye geçinen kişiler, Efendimiz’in sünnetinden bîhaber Hazret-i Ali Efendimiz’e tâbi olduklarını zannediyorlar. O sebepten de uzun bıyık bırakıyorlar. Bıraksınlar, biz kimsenin kılına tüyüne karışmayız. Amma bilmeden taklit etmesinler. Rasûlullah Efendimiz’in hayatını, sünnet-i seniyyesini, Kur’ân-ı Kerîm’in ahlâkını ve ahkâmını bilmeyen kişiden ehl-i beyte muhabbet mi olur? Buna “kör muhabbet” derler. Sever de niçin sevdiğini ve neyi sevdiğini bilmez. Neyse, kendi cenazemize başkalarını sokmayalım. Benim şeyhim de sokmazdı zaten. Kefenlenme işlemine aynen riayet edilir. Kâfur veya tütsü dökülür, gülsuyu konabilir. Ayrıca kefenin altına yani na’şın sırt kısmına az miktarda kına dökülür. Kişinin dallı arakiyesi varsa vasiyet edilen derviş yahut vazifeli, kıdemli derviş na’şın kafasına dallı arakiyesini giydirir. Bu şekilde kefenlenir. Edepli ve sükûnetli şekilde musallaya gelinir. Cenaze namazından sonra uzun uzun tabutun başında konuşma yapılmaz. Meth ü senâda bulunulmaz. Âlem-i cemâle intikal eden kişi şeyh ise tâcı tabutunun üstüne raptedilir (düşmeyecek şekilde yerleştirilir). Şeyh efendinin tabutu kabristana götürülürken tevhîd ve salât ü selâm okunur. Kelime-i tevhîd sesleri ism-i Celâl ve ism-i Hû zikirleriyle kabristana kadar gelinir. Güzerân edilen yerde (yol üzerinde, geçilen yerde) daha evvel göçmüş bir pîr makamı yahut hürmet edilecek başka bir zâtın türbesi varsa, tabut omuzlardan indirilip taşıyanların göğüs hizasına alınır ve o makamdan geçildikten sonra tekrar omuza alınabilir. Çünkü tabutta bulunan kişi hal-i hayatında o geçilen yerlerdeki zâtlara hürmet ediyorsa, onun bu husûsiyetine cenazeye iştirak edenler de riayet etmelidir. Efendimiz (s.a.v) ölen kişinin her şeyden haberdâr olduğunu, iştirak edenlerin konuşmalarını duyduğunu, hatta hallerini bile ruhen hissettiğini buyurmuyor mu? İşte bu sebepten, o kişinin hal-i hayatındaki özelliğine ve ahlâkına riayet edilerek cenaze kabristana îsal olunur (ulaştırılır). Mühim bir hatırlatmada bulunmak lâzım, cenazeyi teşyi edenler (kabre kadar götürenler) laubali hareket etmemeli, şakalaşma, boş sözler sarf etme, lüzumsuz hafiflikler gösterme gibi ahlâk-ı rezîlede bulunmamalı. Bunlar münafıklık alâmetidir. Bir hadîs kitabında görmüştüm. “Kabir önünde yiyip içmek münafıklık alâmetidir” diye. Sonra ilim sahiplerinden sordum. Onlar da bu hadîs-i şerifin hikmetini “Başka mekânlar varken gidip de kabrin yanında bir adam yemek yiyebiliyorsa ölümden ibret almıyor demektir. Ölümü hatırladığı yahut ölümü gördüğü halde ibret almayan kişi de ancak münafıklardır.” diyerek açıklamışlardı. Herhalde anlaşıldı. Edep üzere kabristana kadar gelinir. Cenaze konulmadan evvel kabre kına dökülür. Kına haşerata da mânidir. Ayrıca kabrin içerisindeki çürük kokusunu da alır. Kabristana dikilen serviler de böyledir. Toprağın altında ne kadar çürük kokusu varsa servi ağacı bu kokuyu bünyesine hapseder, koku dışarı neşet etmez. Bu malûmatı da arada arz etmiş oluyorum. Geçelim bunu.
Gelelim kabre. Kabre konulan na’şın, vazifeli derviş yahut mesul olan kişi tarafından kefeni gevşetilir. Hazır bulunan Kerbela toprağı yahut var ise Medine toprağı sûfinin göz oyuklarına konur. Şeyh efendi ise icâzesi açılır ve sağ avucunun içine verilir. Eğer ibadetle eskittiği seccadesi yahut ridası, haydariyesi varsa kabrin alt kısmına bunlar da konabilir. Efendimiz (s.a.v) de ridasıyla kabrine defnolunmuştur. Sünnet-i seniyyeye mutabıktır. Evlâdım, bizim yolumuzda bir şeyh efendi icâzesi eline verildiğinde kendisi icâzeyi kavrar, sımsıkı tutar. Bazı büyüklerimizden buna benzer halleri işittik ve hatta fakîr bunu bizzat müşahede ettim. Tekrar kefenin açık olan kısımları örtülür, sonra kabre toprak koyma işlemi başlar. Bu esnada Kur’ân-ı Kerîm tilavet olunduğundan vazifeli olmayan dervişler oturarak dinler. Kabre toprak atılırken sanki ölen kişiden kurtulmak istermiş gibi paldır küldür toprak atılmaz. Teenni ve sükûnetle hareket edilir. Seri olunur fakat acele edilmez Kur’ân-ı Kerîm’in hitamında hoca efendi telkinde bulunur. Meşayih, ölüye telkin yapmaz. Meşayihin telkini diriyedir. Herkesin kendi sahasında vazifesi vardır. Göçen kişi şeyh efendi ise kabri başında kabir tevhîdi yapılır. Kabir tevhidinin usûlünü ve âdetlerini mektûbumuzun sonunda inşâallah bulacaksınız. Hatırıma gelmişken şunu da söylemeden edemeyeceğim. Bazıları bu usûlleri bid’at kabul edebilir. Bir kere örfün vahye ve sünnet-i seniyyeye muhalefet etmedikten sonra bizzat dinimizde kıymet ve değeri vardır. Ayrıca sahabe-i kirâm hazerâtının tatbikatına bakılırsa usûllerle alâkalı farklılıkların ve meşru vasiyetlerin icra edildiği görülür. Meselâ Efendimiz’in “bid’atün minnî /Benden bir parçadır” buyurduğu Hazret-i Fâtımâ annemiz, Hazret-i Ali Efendimiz’e “Ya Ali, göçtüğümde beni geceleyin defnet, geceyi bekle. Çünkü ben hiçbir şekilde namahreme vücudumun hattını göstermedim, beni defin esnasında da kimse görmesin. Hem bizi sevmeyenler, kalbinde nifak bulunan kişiler bizim hüznümüzü görüp neşelenmesin. Mahzun olanlar da gecenin karanlığında setr olsun. Fâş olmasın.” diyerek vasiyette bulunmuş ve bu tatbik edilmiştir. Ayrıca Ebu Zerr-i Gıfârî (r.a) Efendimiz kendisi hakkındaki hadîs-i şerifi bildiğinden Medine’nin biraz dışındaki evinde yanında sadece hanımı olduğu o rihlet anında: “Hanım, ben öldüğümde telaş etme, hiç sıkıntı da çekme, Efendimiz hadîs-i şeriflerinde benim tek olarak göçeceğime ve tek olarak haşr olunacağıma işaret buyurmuştur. Ruh bedenden çıktığı vakit beni evden al, hafifçecik sürükleyerek götür, yolun ortasına bırak. Muhakkak Efendimiz’in hadîs-i şerifi tecelli edecek, buyurduğu üzere Müslümanlardan bir cemaat gelip benim namazımı kılacaklardır. Onun için etrafa haber vermene de hâcet yoktur.” buyurmuştur. Hakikaten de vasiyeti üzere yola çıkarılmış, tam o vakitte umre seferinde bulunan, yanlarında Abdullah b. Mesud’un (r.a) da bulunduğu bir kâfile na’şın yanında hazır olmuşlardır. Hanımı, cemaate: “Bu Ebu Zerr’dir, Rasûlullah’ın ashâbındandır.” deyince Abdullah b. Mesud Efendimiz gözyaşlarını sel gibi akıtıp, “Sadaka Rasûlullah / Rasûlullah doğru söyledi.” diyerek hem Rasûlullah Efendimiz’i hem de Ebu Zerr-i Gıfarî Efendimiz’in sözünü tasdik etmiş ve vasiyet de böylece tatbik edilmiştir. İşte bunlar gösteriyor ki hal ehlinin ve sûfilerin icra eyledikleri bu âdetler selefin tatbikatına ve sünnet-i seniyyeye aynen mutabıktır, bunu anlamayan hem bu manadan hem bu ahvâlden uzaktır.
Şeyh İhsan Efendi, cenazenin defninden sonra akşam yahut yatsı namazını müteakip hatim cemiyeti icra olunur. İsmail Hakkı Bursevî Hazretleri, “Ölüm gecesinde defnedilen kişiye Kur’ân okumak, denize düşen bir adama ip atmak gibidir, o kadar fâidelidir.” buyuruyor. Bu meclisin faydalarını anlatmaktan âcizim. Sakın terk etmeyiniz. Hatim veya hatimler tamam olduktan sonra, yüksek sesle Müslüman cemaate Kur’ân okunur. Bizler Sûre-i Rahmân’ı okuruz. Zira evvelce arz ettiğim gibi Rahmân sûresi “Arusü’l Kur’ân / Kur’ân-ı Kerîm’in gelini”dir. Hakk Teâlâ’ya müştak olarak yaşayan sûfi için de ölüm gecesi “şeb-i arus”tur. Yani düğün gecesidir, vuslat gecesidir. Sûre-i Rahmân okunduktan sonra tevhîd sürülür. Mümkünse yetmiş bin kelime-i tevhide tamamlanır. Meclisi idare eden zât, sayının tamam olduğunu tevhidin halinden (el-ârifün yekfîhü’l-işârah / Ârife işaret kâfidir) anlar. Gerek bu cemiyete hizmet eden, gerekse cenazede hizmet gören kişilere ikram ve ihsanda bulunulur. Böylece helâllik alınır. Cemaate lokma çıkartılır, tatlı taamlar (yemekler) ikram edilir. Şerbet ve helva gibi tatlı şeyler insandaki hüznü giderir. Bu nevi tatlılar hem hüznü bertaraf eder hem de insanların ağzı tatlandığından duaya vesile olur. Meclise iştirak edenlerin de hane halkına eziyet etmeden, yük olmadan oradan ayrılmaları icap eder. Şimdi zamanımızda başka bir kötü âdet şüyû buldu (yaygınlaştı). Evlâdım, taziyenin süresi bir gündür. Uzaktan geliyorsan üç gündür. Günlerce gelip gidip taziyede bulunulmaz. Hane halkına cevr ü cefa edilip hüzünleri artırılmaz. Bu yeni çıkan kötü âdetlerden biri. Bir diğeri ise “Başın sağ olsun!” diyerek taziyede bulunmak âdetidir. Hani “rahmetli oldu, falanca gitti ama sen kendine bak, sen sağ ol” diyerek insan teselli mi edilir? Maksadım bu mektupta sûfilere mahsus cenazeyi anlatmaktı amma avâmın yapmış olduğu hataları da burada zikredeyim ki halkı irşad edesin. Geride kalanlara “Cenâb-ı Hakk sabr-ı cemîl ihsan eylesin, merhûmun menzilini mübarek eylesin, derecâtını âli eylesin.” diye taziyede bulunmak edebe daha muvafıktır. Velhâsıl evlâdım, dervişin gelişi de gidişi de muhabbet üzeredir.
Vesselâm.
