Ey cemaat! İçinize sinen manevî şeytanın boynunu, kelime-i tevhidi ihlâsla söyleyerek kırınız. Mücerred kelime ile yetinmeyiniz. Tevhid kelimesi şeytanı yakar; fakat onu tam söyleyebilmek mesele. O büyük kelâm, iman sahiplerine nur, şeytan tayfasına ateş olur. Kalbinde binlerce ilâh yattığı hâlde nasıl: “Yalnız ilâh olarak Allah vardır.” diyebilirsin?
Bu konuşma Pazar sabahı Ribât’ta yapıldı.
Konuşma tarihi: Hicrî 7 Recep 545, Milâdî 1150.
“Şeytanın boynunu, "Allah'tan başka ilâh yoktur, Muhammed Allah'ın rasûlüdür" kelâmı ile kırınız. Sizden biri, nasıl düşmanına seri şekilde vurarak yahut fazla yükü boynuna takarak belini bükerse, şeytan da bu ulvî kelâm karşısında öyle susar ve siner.”
Her dayandığın ve güvendiğin nesne senin putundur. Kalbin şirkle dolu olduğu hâlde dilden tevhid getirmen sana fayda vermez. Kalbin pis olduktan sonra kalıbın temiz olması, ruh temizliğine yetmez.
İman sahibi, şeytanı sindirir. Şirk ehlini de şeytan ürkütür.
İhlâs bütün sözlerin özüdür. Kabuk yalnız ateşte yanar. İhlâsa sahib ol. Tevhid ilminin özüne er.
Sözlerimi iyi dinle ve onlarla amel et. Ağzımdan çıkan her söz, hırs ateşini söndürür. Nefsin saltanatını yıkar. Sözümün dinlendiği her yuvada tabiat ateşi yanmaz. Tabiat ateşinin yandığı yerde ne din, ne iman kalır. Sözlerim bırakılıp nefsin ve şeytanın havası estikçe din gider, iman kaybolur ve ikan yok olur.
Yapmacık işlerin peşinde koşanların sözünü dinleme. Oyuncak ve düzme şeylere düşenlerin peşine takılma. Çünkü insan tabiatı, düzme şeylere heves duyar. İçi bozuk kişilerin sözü tatsız hamur gibidir; yiyenin midesini fesada uğratır.
İlim, şahsiyet sahiplerinin ağzından dinlenir. Şahsiyet sahipleri, Hak yoluna baş koyan kimselerdir. Onlar ittika sahibidirler. Kötü işleri onlar bırakır. İrfan sahibi onlar olur. İhlâsı ve ihlâslı ameli onlar yapabilir.
Takva hâlinden gayri şeyler boş hevesten ibarettir. Velayet hâli dünyada ve âhirette, muttaki kimselere hastır. Hem temel, hem de bina onlar için yapılır. Allah Teâlâ, ittika sahibi kullarını sever. İhsan sahibi ve sabırlı kimseleri sever. İyi hatıralara sahib olan onları bulur, seversin. Her zaman onların arkadaşlığını ararsın. İyi hatıra, kalb marifet nuru ile parladıktan sonra gelmeye başlar.
Marifet sahibi olmadıktan sonra hatıralarına aldanma. Bir hatıra ki, sana hayrı ve şerri göstermiyor, o sağlam değildir.
Gözlerini harama açma. Kötü şeylere nefsini itme, tut. Varlığına helâl yedirmeyi alıştır, iç âleminden de Hakk'ı murakabe etmeye çalış. Dış hâlini Peygamber (s.a.v) Efendimiz’in özüne uydurmaya gayret et. Bunlar yapılırsa, içinden sana iyiliği hatırlatacak kuvvet verilir. İrfanın tam olur. Asıl beslemeye ve büyütmeye değen, kalb ve akıldır. Nefis ve tabiî arzu büyütülmeye değmez.
Allah için tahsil edilen bilgi, yasak ve emir karşısında insana bir heybet verir. Yasakları yapmaktan kaçınırsın, emri yaparken de tam olup olmadığım düşünerek üzülürsün. İlmi Allah için tahsil ediyorsan, daima O’nun varlığını gözetiyorsan, nefsini onun önüne serebilirsin.
İlmin sahibi olursan halka tevazu gösterirsin. Bu hâlinle onlardan bir talepte de bulunamazsın. Onların malı ve mülkü seni ilgilendirmez. Allah yolunda doğruluğunu gösterirsin. Başkaları için doğruluk yapamazsın. Hak yolu bırakıp başkası için doğruluk yapmak, Hakk'a karşı düşmanlık sayılır.
Hakk'ın zâtından gayri şeylerin önünde durmak, yokluğu gözetmektir. Hak Teâlâ'dan gayri kimselerden bir talepte bulunmak, mahrumiyetin ta kendisidir. İlmin gerektirdiği bazı sıkıntılı durum olur. Onlara sabırla karşı koyman gerekir. İlmin bir nimettir, ona şükretmen yerinde olur.
Peygamber (s.a.v) Efendimiz şöyle buyurur: “İlim ikiye ayrılmıştır. Biri sabır, öbürü de şükürdür.”
Güçlüğe sabredemiyor, iyiliğe şükür yolunu tutmuyorsan, iman sahibi olabilmene imkân yoktur. İslâm dininin özü, ilâhî emir ve hükme boyun eğmedir. Bunu yapmaya gücün yetmezse, imana sahip olman kolay olmaz.
Allah'ım, kalbimize, sana güvenmesi için tevekkül yolunu göster. Sana itâat etmek ve ibadet etmekle ruhumuza canlılık ver. Emirlerine uymak ve seni tevhid etmekle kalbimize dirilik ver.
Kalbinde tevhid ve tevekkülü yaşatan büyük insanlar olmasa bu hayatın ne önemi olur ki? Yeryüzünü onlar tutar. Onlar olmasaydı, helak olurdunuz. Hak Teâlâ onların duası bereketiyle azabı kaldırır. Peygamberlik surette kalkmıştır; fakat manada devam etmektedir. Bu devamı o büyük zevat yürütür. Peygamberliğin manevî bayrağını onlar taşımamış olsalardı bu âlemin kıymeti olmazdı. Her şey söner, kül olurdu. Her devirde o yüce ruhâniyet bayrağını taşıyan kırk kadar zat bulunur. Onlar arasında öyleleri vardır ki, kalpleri Peygamber (s.a.v)’in ruhaniyeti iledir. Onların bir kısmı ilâhî tecellilerin ve yeni bir dinle gelen peygamberlerin halifesidir. Dini meseleleri inceler onlardan ahkâm çıkarırlar. Üstattan kalan halife makamı onlara hastır. Bu duruma işaret eden Peygamber (s.a.v) Efendimiz şöyle buyurur: “İlâhî bilgi sahipleri Peygamber varisleridir.”
Onlar her bakımdan peygamberlere varistir. İlim tahsil eder, ezberlerine alırlar. Sözde ve işte Peygamber’e varis olduklarını gösterirler. Söz amelsiz olunca hiçbir şeye yararlı değildir. Senetsiz iddia hiçbir karşılık getiremez. Amel olmadan lütuf ummak da boş ümit gibidir.
İlim sahibi olarak geçinen kimselerinizi cahil görmekteyim. Zühd ve takva sahibi gözüken kimseleriniz ise dünyalık peşindedirler. İnsanlara ve fani varlıklara güvenen kimse zahit olamaz. Allah’tan gayri fani kimselere dayanmak, O’nun yüce varlığını unutmak lanet getirir. Bu durumu en güzel anlatan Peygamber (s.a.v) Efendimiz’in şu yüce kelamıdır: “Melundur, melundur, kendi gibi bir yaratığa dayanan kimse melun -Allah’ın rahmetinden uzak-tır.”
Yine buyurur: “Bir fani kişiye dayanarak azizlik satan zelil olur.”
Yazık ne kadar anlayışın kıt! Anlattığımız şeyleri yapmayı adeta kendine bir suç saymaktasın. Kulları kalbine almazsan Hak’la olursun. O nurunu sana verirse lehinde ve aleyhinde olacak şeyleri bilirsin. Sana yarayanı ve başkaları için olan şeyleri öğrenir geçersin.
Sana Hak kapısında sebat etmek gerek. Bütün sebepleri kalbinden atmalısın. Her varlığın sahibi olan Hakk’ı bilmelisin, bunları yaparsan dünyanın ve âhiretin şimdi ve sonra hayrını görürsün. Bu öyle bir iştir ki halkı ve onlara gösterişi kalbinde besledikçe bulamazsın. Zât-ı İlâhî’den gayri şeylerin zerresi kalbinde kalsa yine bu yolu ikmal etmen kabil değildir. Sonra bir şey daha var ki o da sabırdır. Sabrın yoksa bu yola girmiş sayılmazsın. Sonra iman sermayesini de yitirmiş sayılırsın. Birçok bakımdan imanın gelişmesini sabır sağlar. Peygamber (s.a.v) Efendimiz: “İman için sabır, vücut için baş gibidir.” buyururken anlatmaya çalıştığımız hâli daha güzel anlatmıştır.
Sabrın manası, hâlini kimseye kesmemek ve sebeplere bağlanıp belanın kalkmasını onlardan beklememektir. Herhangi bir darlığı kötü görmemek, sabırlı kişinin işidir. Ve onun hemen gitmesini beklemek sabrı olmayanın kârıdır. Sabırlı iman sahibi, ne belâyı kötü görür, ne de hemen darlığın kalkmasını ister. O her şeyin bir vakti ve zamanı olduğuna inanır.
Bir kul, düştüğü darlık ve sıkıntı hâlinde arzusu bulunmadığı için sabır yolunu tutarsa, kötü hâllere kendini itmezse, karanlık yollara çıra ile girerse, bu çıra ile onun darlığı genişliğe çevrilir. Hata karanlığını ibadet lambası aydınlatır; el emeği ile çalışıp yemek, rızık yollarına ışık tutar. Bu vesile ile rahmet nazarı o kula gelir. Dünyalık ve öbür âlem için nasibi ummadığı yollardan verilir. Bu mevzuda şu âyet-i kerimeyi zikretmek yerinde olur: “Bir kimse hatalardan sakınırsa Allah Teâlâ onu darlıktan genişliğe çıkarır. Ummadığı yerden rızkını gönderir.” (et-Talâk, 65/3)
Sen bir kan almakla hastaları iyi edene benziyorsun. Başkalarının hastalığını çıkarıyorsun. Fakat senin hastalığın, içinde saklı kalıyor. Sende, öyle feci hastalıklar var ki, hiç aldırış ettiğin yok.
Zahirdeki bilgin artıyor, iç bilgin zayıflıyor. Dışın bilgili, ama kalbin cehalet yuvası! Hâlbuki Tevrat'ta: “İlmi artanın korkusu da artar.” kelâmı derin manalar ifade eder.
Bu korkuyu Kur'ân-ı Kerîm şöyle ifade eder: “Allah'tan ancak âlim kulları korkar.” (el-Fâtır, 35/28)
Kullara karşı engin gönüllü olmak, yaptığı hatalar için ilâhî azabın inmesinden korkmak, ilim sahibinin işidir. Bu duyguya sahip olacak kadar bilgin yoksa hemen öğrenmeye koyul. Amelin, ilmin, ihlâsın, edebin yoksa ve büyük insanlara karşı iyi düşünceye sahip değilsen, anlattığımız hâllere neyinle erebilirsin? Bütün gayretin, dünya malı toplamaktan ve onun geçici metaına göz dikmekten ibarettir. Yakında seninle o sevdiğin şeyler arasına duvarlar gelecektir.
Seninle büyük insanların yaptığı işler arasında uçurumlar kadar fark var. Onların tek gayesi vardır; o da Hak Teâlâ'yı öz varlıklarına yakın bilmek ve ona göre iş tutmak. Dışlarını temiz tuttukları gibi içlerini de temiz tutarlar. Anlattığımız temiz duygulara sahip oluncaya kadar bu hâlleri devam eder. Maddî arzular baştan sona kalplerini terk eder. Kalplerinde tek arzu yaşar, o da Allah Teâlâ! O'na yakın olmaktan ve O'nu sevmekten daha yüce duygu ne olabilir? Onlar da bunu bilir ve gereğini yaparlar.
İsrailoğulları hakkında şöyle bir hikâye anlatılır: Benî İsrail'in başına bir darlık geldi. Aklı başında bir heyet, zamanın peygamberine koştu ve şöyle sordu: “Başımıza gelen bu bela neyle def olacak?” O da Hak Teâlâ'dan haber bekledi. Gelen vahiy şöyle oldu: “Onlara de ki: Benim hoşnut olmamı istiyorlarsa zavallı kimselerin gönlünü alsınlar. Onları darıltmasınlar. Onları hoşnut etmek beni hoşnut etmektir; onları darıltmak, beni darıltmaktır.”
Bu hikâyeyi iyi dinleyiniz. Sizler her gün zavallıların kalbini kırmaktasınız. Bu hâlinizle de Allah'ın rızasını istiyorsanız, elinize böyle bir şey girmez. Boşuna ümide kapılmayınız. Allah'ın dargınlığı için dolaşıp devretmektesiniz. Sözlerimin sertliği sizi gücendirmesin. Kurtuluşunuz ancak sözlerimi iyi dinlemekle ve dediklerimi yapmakla olabilir.
Büyüklerin sözünü dinlemeyi hiç bırakmadım. Onların sert sözü beni incitmedi. Her şeye bu yolda dayandım. Üzerime kaderin icabı bazı afetler geldiği zaman dilsiz ve âmâ gibi oldum. Neler çekmedim ki? Sen büyük insanların acı sözlerine bile dayanamıyorsun, nerede kaldı ki, o afetlere dayanasın? Olmaz. Her güçlüğü sabırla yenmedikten sonra iş yoktur.
Kadere uy; yoksa felah bulamazsın. İster lehinde, ister aleyhinde olsun, mutlaka ona uymalısın. Sana nasip olan şeylerde büyük zatları itham etmeden sohbetlerine devam et. Her hâlde onlara uymalısın. Onlara uyduğun zaman, dünya ve âhiretin felahı kapında olacaktır.
Sözlerimi anlayınız, sonra onunla amel ediniz. Amelsiz anlayışın faydası yok gibidir. Yaptığınız işe de ihlâs katınız. İllâ şu şeyler benim olsun gibi fenalık taşıyan arzu sahibi olmayınız. Sanatkâr, yaptığı işi yalnız maddî kaygı ile yaparsa faydasızdır. Bir insan her şeyi nefsinde toplamak isterse, halk ona kıymet vermez. Gözde olanlar fedakâr olanlardır. Anlattığım yolda yürümen, senin kıymetini arttırır. Her ücreti Hak Teâlâ'dan bekle. O'nun yoluna sabırla devam edersen şaşırtıcı lütuflarını görürsün. Yusuf Peygamber, evinden alınmaya, kuyuya atılmaya, köle olarak satılmaya, ayrıca bir sürü hakarete tahammül edip sabır göstermeseydi, o büyük devlete sahip olabilir miydi?
O, Rabb’inin işlerine boyun eğdi, razı oldu. Bu yüzden zilleti, izzete tebdil edildi. İyi niyeti meydana çıktı. Sarsılmaz bir mülk sahibi oldu. Öldürülmek istenirken daha sağlam bir hayata kavuştu.
Sen de, İslâm dininin emirlerine uyar, yasaklarını bırakırsan her işinde îlâhî fiillerin tecellisini sezerek sabra devam edersen... Nefsine ve şeytana uymazsan, bulunduğun şimdiki kötü hâlden kurtulursun. Yalnız Hak'tan korkar ve O'ndan ümit beklersen, sevmediğin her güçlük kalkar, yerine sevimli hâller gelir.
Çalış. Kuruntuya kapılma. Sen kendini kurtaracağını umma. Sadece çalış; hayır kendiliğinden gelir. Bir kimse iyiyi arar, o yolda emek harcarsa emeğini bulur.
Helâl yemeye çalış. Kalbini o nurlandırır. Kalbinden bütün karanlığı o atar. En güzel akıl, sana yarayanı bildiren akıldır. Allah'ın nimetlerini anlatmayan akıl, akıl değildir. Aklın iyisi, Allah'ın vermiş olduğu iyiliği anlatan ve şükür yolunu gösteren akıldır.
Ayıptır, yalnız Allah'tan dile. Başkasından bir talepte bulunmakla utanç duymaz mısın? Neden O'ndan dilemezsin; hâlbuki O, sana kullardan daha yakın. Bari istediğin şeylere tam ihtiyacın olsa, neyse?
Hazinelerini gizli tutmaktasın. Fakirlere bir habbecik bile vermeye elin varmıyor; hâlin ne olacak? Yakında öleceksin. Malın pay edilecek. Her gün hakkında kötü söylenecek. Sakladığın malın sorgusuna nasıl cevap vereceksin? Sana lanet gelecek. Eğer aklın olsaydı iman kazanırdın. Dünyalığın çokluğu imansıza ne sağlar ki?
Aklın başında olsaydı, Allah'ın sâlih kullarına gider, onlarla sohbet eder, sözleri ve işleri ile terbiye alırdın. Her vesile ile Hak Teâlâ seni felâket çukuruna düşmekten korurdu. Yarın O'nun katına ak yüzle varırdın. Kalp yönünden edebin tamam olurdu kurtulurdun. Fakat hiç birini yapmadın. Yaramaz işler peşinde koştun.
Ey riya putlarını kalbinde taşıyan, bu hâlinle, Hak yakınlığı kokusunu almak sana nasip olmayacak. Ve ey kullara dönen, onları bırak. Yaratılmış fâni şeylerin elinde zarar ve fayda imkânı yoktur. Bunu bilmiş ol. Onlar ne dünyada ne de öbür âlemde bir iş yapabilirler. Kalbini onlara verme. Yaptığın bu işlere şirk derler. Bu şirkte iken tevhid âlemine ermen kabil olmaz, öbür âleme geçtiğin zaman da elin boş olur.
