Ey evlat! Perişan hâline en uygun şey, bendedir. Söyleyeyim: Hiç kimseden bir şey alma. Kimsenin vergisini bekleme. Anlayamadığını kimse anlatamaz.
Bu konuşma Salı günü medresede yapıldı.
Konuşma tarihi: Hicrî 2 Recep 545, Milâdî 1150.
Bu dünya bir pazardır. Bir saat sonra dağılır; kimse kalmaz. Azıcık karanlık basınca herkes evine döner.
Çalışkan olunuz. Bu çarşıda işe yaramayan şeyleri almayınız. Kimseye yararı dokunmayacak şeyi satmayınız. Yalnız bugünü değil, yarını da düşününüz. Belki bugün iyi gözükür. Ama yarın ne olur; biraz da onu düşününüz. Asıl âhiret pazarında geçen şeyleri arayınız. Sikkecinin anlayışı kuvvetlidir. Hakk'ı tevhid etmek, O'nun için iyi işler görmek öbür âlemin geçerli metaı arasındadır. Ama bunları yapan aranızda azdır.
Emir vâki oluncaya kadar bekle; vermek nasıl olurmuş görürsün. Zorla kimsenin malını almanın cezası ağırdır. O cezaya dayanmak kolay değildir.
Vermek elinde iken ver. Verebiliyorsan vakıaya uygun olarak vermiş olursun. Yâni, mevcut emre. Zira emir almadan kimse zerre veremez. Sana da bir şey vermezler. Kimseden bir şey alman kabil olmaz. Ne zerreyi, ne de denizi, deryayı, hiç bir şeyi, ama hiç bir şeyi, alman kolay değildir. Ancak Allah'ın izni ile... Allah, kalplere ilham verir. O ilham sayesinde gönüllere rikkat gelir. Sana gerekeni verirler. Akıl bu hikmetleri anlamaktadır. Aklın varsa bunları anla... Yerinde dur. Sağa sola kıpırdama. Yiyecek ve giyecek vakitleri bölünmüş olup Hak Teâlâ'nın katında ve kuvvet elindedir.
İslâm dininin emirlerine boyun eğmeyen, emrin esas sahiplerine teslim olamaz. İslâm ol. Bütün varlığını Allah'a teslim et, şeriatın emirlerini yerine getir. O'nun emirlerine uy. Sen ve başkaları için Hakk'a teslim olmalısın.
Nefsine zulmetme. Başkalarına da zulmetme. Zulüm dünya ve âhirette insanı bataklığa atar. Zulüm kalbi karartır. Yüzü siyaha çevirir. Amel defterinin beyazlığını giderir. Zulüm yolunu bırak. Zalime yardım etme.
Bu hususta Peygamber (s.a.v) Efendimiz’in şöyle bir hadis-i şerifi vardır: “Kıyamet günü olduğunda şu ses işitilir: Nerede zalimler? Onların yardımcıları n'oldu? Onlara yataklık edenler nasıl? Az da olsa onlara hoş bakanlar hani? Hepsini toplayınız, bir tabut içinde
cehenneme atmız.”
Halkı bırak. Zalim ve mazlum olmamaya gayret et. Dayanabilirsen mazlum ol. Sakın zalim olma. Kimsenin hakkı sende kalmasın. Kalırsa seninki kalsın. Kimseye kahretme; sana yapılsın, korkma, Allah mazlumlara yardım eder. Hele kullardan yardım eden çıkmazsa. Peygamber (s.a.v) Efendimiz buyuruyorlar: “Zulme uğrayan kimse, Allah'tan gayri yardımcı bulamazsa, Hak tarafından ona şöyle hitap gelir: Sana muhakkak yardım edeceğim. Geç kalırsa üzülme, ne zaman olsa yaparım.”
Sabır, yardımı çağırır; insanı yükseltir. İnsanı aziz kılar.
Hak'la aranıza duran vasıtaları atınız. Vasıtalara dalmak bir hevestir. Şahı, sultanı, zenginliği ve azizliği bırakınız. Bu sıfatların hepsi Hakk'a aittir.
Allah'ım. Seninle sabır istiyoruz. Takva ver. Yeterlik ihsan eyle. Herşeyi atıp Seninle olmayı nasib eyle. Aramızdaki perdeyi kaldır.
Yazık sana; Allah'tan utanmıyorsun. O'nun karşısına çıkacağını neden aklına getirmiyorsun? Yakında O'nun huzuruna çıkacaksın. Yaptığın işin özü başkasına ait oluyor; ama dıştan O'nun içinmiş gibi yapıyorsun! Allah'ı kandırmak istiyorsun. Yaptığın işlerle bir şeyler talep ediyorsun. Ama bilesin ki, Hakk'ın bilgisi seninledir. O, seni her zaman bilir.
Dön; işlerini düzelt. Nefsini, Allah için kıl. Çalış ki, attığın her adım, aldığın her lokma, yaptığın her iş iyi niyetle olsun. Ve Hakk'a yararlı olsun. Niyetin tam olursa yaptığın her iş güzel olur. İşlerin Allah için olur. Ve artık işlerini zorluk çekmeden yaparsın. Kulluk, yapılan ibadeti Allah için yapmaktır. Böyle niyet hâliyle düzelir. Ona tam teslim olup ibadet ettikten sonra Hak o kula sahib olur. Hak Teâlâ bir kula sahib olursa kulların kötü emelinden onu saklar, onlara muhtaç etmez. Onların derdinden azad eder.
Allah Teâlâ'yı isteyip arzuladıkça, yollar açılır ve O’nun yakınlık evine girmiş olursun. Zorlukları yok olur. Kalbinde Hak'la ülfet peyda olur. Yakınlık derecen her an artar.
Yakınlık dereceleri yavaş yavaş yükselir. Kulluğun yerinde oldukça kulluk yakınlığın büyür. Sonra daha büyür. Bu hâl büyümekte son bulduğu an kalbin Allah Teâlâ'nın nuru ile dolar. Oraya başkası yol bulup giremez. Ve orada başkaları için bir boşluk kalmaz.
Bu anlatılan hâle ermek için Hakk'ın emrine uy. Yasaklarından kaç. O'na teslim ol. Hayır ve şerde O'na bağlılığını bırakma. İyiliği, düşkünlüğü, zenginliği ve fakirliği bilhassa O'ndan bil. Arzularını yerine getirdiğin zaman dikkatli ol ki, bunların hemen çoğu dünyaya aittir. Dünyalık şeyler, çok dikkatle alınmalıdır. Dünyada Allah için yaptığın işlere karşılık isteme. Mükâfatı O'na bırak, verir. Bilmeden az bir şey istersin, mükâfatın o olur. Asıl büyük mükâfat O'nun sana yakınlığıdır. O da sana verilmiş. Ne istersin başka? O'nun yakınlığı, dünya ve âhiretin en büyük nimetidir. Dünyada O'na yakın olmak, kalp yönünden olur. Öbür âlemde ise, hem dış ve hem de içten olur. İşlerini yalnız O'nun için yap; ufak tefek şeyleri içine karıştırıp, niyetini kirletme. Yaptığın işleri görme. Dış duygularını harekete geçir. Kalbini Hakk'a ver. Kalbini O'na verebilirsen kalp âlemine pencereler açılır. Onlarla hikmetlere bakarsın. Mâna, suret olur. Gayb âlemine geçen şeyler dışa çıkar. Haber olarak söylenen, açıkça görülür.
Kul Allah için iyi olursa her uygunsuz hâlden esirgenir. Hâli iyiye çevrilir ve hâlden hâle geçilir. Her an mânalar diyarına uçar. Kalbini imanla doldurur. Marifet hâli artar. Yakınlık ve müşahede ülkelerine geçer.
Bu hâl ehli için gece yok, gündüz var. Karanlık yok, ışık var. Keder yok, iyilik var. Nefis yok, kalp var. Yokluk var, varlık yok. Hazır hâli olmayan bir gayb âlemi var.
Bunların temeli, Allah Teâlâ ile ülfet hâlini bulmaktadır. Söz neye yarar; Hak'la aranda ünsiyet peyda olmadıktan sonra...
Halkı denedin, ne olduğunu sezdin. Hele bir adım at; fayda ve zararları artık kalmadı. Nefsi de bırak. Ona uyma. Onu geç. Elinden geldiği kadar, Yaratan'ın sevdiği şeylere çek. Onu da denedin. Bulunduğu hâli de öğrendin.
Halk ve nefis, iki ateş denizidir. İnsan bilmeden düşerse, yıkılır. Azmet ve o denizleri aş. Yolunda önce hastalık çıkar. Sonra şifa gelir. Sen ne hastalığa, ne de şifaya güven. Bütün hastalık ve şifası Hak Teâlâ'nın katındadır. Hak Teâlâ'dan başkası hastalık vermez, şifasını gönderemez.
Tek olmaya alışırsan, bir olandan ülfet ve birlik gelir. Fakirliğe göğüs gerersen, zenginlik gelir.
Dünyayı terk et, sonra öbür âlemi ara. Daha sonra Hak yakınlığını iste. Halkı bırak, Hâlık’a koş. Anlayışsız olma, yaratık ile Yaratıcı bir arada olmaz. Dünya ve âhiret bir kalpte olmaz. Bunların birleşmesi tasavvur dahi edilemez. Onları birleştirmek hayaline kapılmak caiz değildir. Ancak dışta halkı, içte Hâlık'ı düşünmek gerek. Dünyalık şeyleri elinde tut. Âhiret işlerini de kalbinde sakla. Ama bunlar, hep bir arada kalbe yerleşmez.
Nefsine bak, ona yarayanı al. Dünyalık istiyorsan âhireti kalbinden at. Âhireti istiyorsan dünyayı oradan çıkarman gerekir. Hangisi nefsine yararsa onu seç. Şayet Mevlâ'yı istiyorsan, kalbinden hem dünyayı, hem de âhireti çıkar. Kalbinde dünya ve âhiretin gayri de kalmasın. Madem Mevlâ'yı diliyorsun, O'nun zâtından gayri şeyleri kalbinden atmalısın. O'ndan gayri kalbinde zerre miktar bir şey kalsa Hakk'a yakınlık duymazsın. Hakk'la ülfet ve onun katında sakin olmak sana nasip olmaz. Kalbinde bir dünyalık lifi kalsa öbür âlemi kalp kapısına getirmen kabil olmaz. Âhiret sevgisinin zerresi kalbinde yaşasa ilâhî nur senden uzak durur.
Yazık, kullar görmesin diye perde arkasına çekiliyorsun. Ama Yaratan'ı gördüğün yok. O'ndan nasıl saklı bir iş tutabilirsin ki? Yakında bütün perdeler yırtılacak. Bütün sırlar faş olacak. Yaptığın işlerin sonucu cebinden ve evinden çıkacak. Bugün parçalamaya kıyamadığın her şişe, yarın parça parça olacaktır. Hele daimi içtiğin şarap çanağın. Onun parçalanmasını bir görsen!
Her iyilik yarın meydana çıkar. Belki de sen, onlardan mahrum olursun.
Ey zehir yutan, yarın belirtisini vücudunda göreceksin. Haram yemek, din cesedine zehirdir. Nimetleri saklıda bırakmak, dinin için öldürücü zehir sayılır. Yakında Hak Teâlâ seni hesaba çekecek, nimetin kadrini bilmediğin için seni fakre düşürecek. Halk arasına dilenci yüzü ile çıkacaksın. Halkın kalbi sana acıma duygusu taşımayacak.
Ve sen, ey ameli bırakan âlim. Yakında ilim seni bir yana atacak. Kalbinde bilgi mutluluğunu bulamayacaksın.
Ve ey cahiller, eğer O'nun kudret ve kuvvetini bilseydiniz, hesap vermeyi de düşünür, hata işlemekten korkardınız.
Hak Teâlâ'ya ve kullarına karşı edebinizi takınınız! İşinize yaramayan lafları bir yana atınız. Lüzumsuz şeylere karışmayı bir zât şöyle tarif eder: “Geziyordum, bir genç gördüm; sıkı bir şekilde yer kazıyordu. Ona kendimce şöyle dedim: ‘Bu ağır işi bırak; hafif işlere bak.’ Bu sözümün cezasını çok ağır ödedim. Altı ay gece namazına kalkamadım. Bu benim için çok ağır bir ceza oldu.”
Kötü hâlini bırak. Allah Teâlâ ondan sonra sana yeni ve iyi hâlleri gösterir. Allah Teâlâ şöyle buyurdu: “Allah hiç bir cemaatin hâlini değiştirmez. Ta onlar kendi hâllerini değiştirinceye kadar.” (er-Ra’d, 13/11)
Ey insan, işit. Ey insanlar, işitiniz. Ey mükellef varlıklar dinleyiniz. Ey akılca baliğ olanlar duyunuz. Allah Teâlâ'nın kelâmı, sözlerin en doğrusudur. Verdiği haberler sağlamdır. Sözlerin en güzelini O'nun kelâm sıfatı getirir. O'ndan daha yüce kelâm sarf eden yoktur.
Nefsinizi değiştiriniz. Yaratan'ın sevmediği huyları aradan atınız. Yaparsanız, sizin de sevdiğiniz gelir.
Yollar geniş, fakat size ne? Ey kötürümler, ayağa kalkınız ve yürümeye teşebbüs ediniz. Çalışınız, gafil olmayınız. Madem ipin ucu elinizdedir, bırakmayınız. Ve size yarayacak şekilde kullanınız.
Nefsinize yükleniniz, aksi hâlde o size biner. O daima kötü şeyler emreder. Dünyada “Yap!” der. Öbür âlemde ise “Niçin yaptın?” diye sana çıkışır.
Yırtıcı hayvandan kaçar gibi, sizi Hakk'tan gafil edenden kaçınız. Allah için çalışınız. O'nunla çalışan kâr eder. Allah, seveni sever. Dileyeni diler. Hak, yaklaşmak isteyeni yaklaştırır. İrfan sahibi olmak isteyene marifet verir.
Beni dinleyiniz. Sözümü kabul ediniz. Benden daha güzel söz eden çıkmaz. Yeryüzünde benden daha sağlam ve güzel söz eden bulamazsınız. Fakat bunları benden bilmeyiniz. Kuvvetim Hakk'ındır. O'nun kuvvet dili ile halkı çağırırım. Ve bunları halk için yaparım. Benim için değil.
Âhiret âlemini istiyorsam yine kullar için istiyorum. Her kime ki, bir konuşma yaparım, o konuşmam Hak Teâlâ içindir.
Dünya neme yarar; âhireti neylerim? Dünya ve âhiretin içinde olanlar neme gerek? O benim doğruluğumu bilir. Bütün gaybı en çok bilen O'dur.
Bana yanaşınız. Ülkeler benim emrimdedir. Darphaneleri ben işletirim. Kalp akçayı anlarım.
Hak'tan gayri şeylerle uğraşırsın. Ama dara düşünce: “O'nunla ülfet etmekteyim” diye konuşursun.
Nefsinin Hak işlere razı olduğunu söylersin; ama o her şeye muarızdır. O nefsinin sabra alıştığını iddia ediyorsun, hâlbuki hadiseler karşısında sıkılıyor ve küfre giriyorsun.
Sözle olmaz. Dert ve kederden etlerin hücresi ölüme mahkûm olmadıktan sonra seni erenler kabul etmez. Dert ve keder makasları etini doğramadıktan sonra Hak'la ülfet âlemine geçmen kabil olmaz. Başına çöken âfetler, kalbini Hakk'a yöneltir. Dünya çıkar, ahiret bağlılığı yok olur. Dünya ve âhiret sevgisi babında kalbin yokluk ancak emir ve yasaklar önünde olmalı.
Sen Hakk'a teslim ol. O seni harekete geçirir. Sen, ondan gayri sanırsın kendini; ama değilsin. Bu hâli kendinde toplamadıktan sonra hiç bir makama sahip olman kabil değildir.
Aziz ve Celil olan Hak, kulun servetini talep etmez. Mânasını sorar. Kulun mânası ise, tevhid, ihlâs, dünya sevgisinin azalması, âhiret sevgisinden zerre olmaması hâlleridir. Bütün eşyanın kalpten uzak durması elzemdir. Bu uzaklık tabiatiyle mânendir. Bu işlerin sonunda kul, Allah'a vasıl olur. Sevilir, ona yakınlık verilir. Her varlığın üstünde tutulur.
“Rabb’imiz, bize dünyada iyilik ver. Âhirette iyilik ver. Ve bizi ateş azabından koru.” (el-Bakara, 2/201) Âmin!
