Basîret ehli yanında şüphesiz en açık hak mezheb, Selefin mezhebidir. Yani Ashâb-ı Kirâm ve Tâbi’în’in mezhebidir.
İşte şimdi bu mezhebi ve delillerini açıklayarak diyorum ki, bizce hak olan Selef mezhebinin hakikati, avâmdan olan, yanî İslâm itikadını iyice bilmeyen bir kimseye, Allahu Teâlâ’nın zâtı ve sıfatları hakkında müteşâbih bir haber veya söz ulaşınca, onun üzerine yedi şey vâcib olur:
1. Takdîs
2. Tasdîk
3. Aczini itirâf etmek
4. Sükût
5. Keff (el çekmek, çekinmek)
6. İmsâk
7. Marifet ehline teslim olmak
1. Takdîs: Allahu Teâlâ’yı cisim olmaktan ve cisme benzer şeylerden tenzîh etmektir.
2. Tasdîk: Rasûlullah’ın (s.a.s) buyurduklarına inanmaktır. Bütün bildirdikleri haktır, doğrudur. Buyurduklarında sâdıktır. Hak, O’nun dediği ve murâd ettiği yöndedir.
3. Aczini itirâf etmek: Avâmın, müteşâbih bir haberde Allahu Teâlâ’nın ve Rasûlullah’ın (s.a.s) murâdını bilmenin ve anlamanın, gücü dışında olduğunu ikrâr etmektir. Zaten bu avâmın şanından değildir, vazifesi de değildir.
4. Sükût: Teşbîhe götüren haberlerin manasından avâmın sual sormaması, o mevzua dalmaması, ondan sual etmenin bidat olduğunu bilmesidir. O mevzua dalmasında dini için tehlike vardır. Farkında olmadan küfre düşebilir.
5. İmsâk: Teşbîh uyandıran lafızlarda tasarruf etmemek [hüküm vermemek], başka bir dile çevirmemek, onda ziyâde ve noksanlık yapmamak, cem ve tefrîk [birleştirme ve ayırma] yapmamaktır. Belki söylenen lafzı, îrâdı, irâbı, tasrîfi ve sîgası nasıl bildirilmişse, o şekilde söylemelidir.
6. Keff: Avâmın, müteşâbih sözlerin manalarını irdelemekten gönlünü ve zihnini men etmek ve tefekkür etmemektir.
7. Teslîm: Marifet ehline teslim olmaktır. Kendisine acizliği dolayısıyla gizli olan müteşâbihlerin, Rasûlullah’a (s.a.s), Peygamberlere (a.s), sıddîklara ve velîlere gizli kalmadığına itikat etmektir.
İmâm Gazâlî, İlcâmü’l-Avâm el-İlmi’l-Kelâm
