Ruhsat; Yüce Allah tarafından kullara teklif olunan hükümlerde(1), kendilerinin özürleri sebebiyle(2) gösterilen kolaylık ve genişliktir.(3)
Azimet de; özürlerle ilişkisi bulunmayan asıl hükümlerdir.(4)
Meselâ, misafirin Ramazan orucunu tutması azimet, tutmaması ise ruhsattır.
Misafir azimeti tercih ederek oruç tuttuğu zaman, ruhsatı terk etmiş olur.(5)
Misafirin oruçta böyle yapması, kendisi için daha hayırlıdır.(6)
Kalbi Allah’a iman ile mutmain bulunan bir kimseye dayanılmaz işkencelerle söylettirilen küfür sözünden dolayı bir vebal terettüp etmez.(7)
Mecbura küfür sözünü tecvizde, âlimler ittifak etmiştir.(9)
Ancak, yapılan işkencenin, ölümle tehdit olunmak, şiddetle dövülmek(10), ateşte yakılmak(11) gibi dayanılmaz derecelerde bulunması gerekir.(12)
O takdirde mecbur, ya ruhsatla amel eder, kurtulur; ya da azimeti tercih eder, ölür.(13)
Ammar’ın babası Yâsir ile annesi Sümeyye Hatun, dinlerinin izzet ve şerefi uğruna, azimet ile hareket edip ölmeyi tercih etmişler; müşriklerin söyletmek istedikleri küfür sözünü söylememişlerdir.(14)
Ammar b. Yâsir ise ruhsat ile amel etmiş(15); kalbi Allah’a ve Rasûlüne imanla dopdolu olduğu halde, müşriklerin söylemeye zorladıkları küfür sözünü dil ucu ile söyleyip işkenceden kurtulmuştur.(16)
Zemahşerî’ye göre:
"Bu iki işten hangisi, Ammar’ın yaptığı mı, yoksa baba ve annesinin yaptıkları mı efdaldir?” diye sorulacak olursa, ‘Ammar’ın ebeveyninin fiili efdaldir’ denilir. Çünkü bunlarınkinde, İslâmiyeti izaz için, öldürülmeye katlanma vardır.”(17)
(1) Firuzâbâdi, Kâmüsu’l-Muhît, II, 316.
[2] Seyyid Şerif, Ta’rifât, 74-75.
[3] Kâmûsu’l-Muhit, II, 316, Seyyid Şerif, Ta‘rifât, 74-75.
[4] Seyyid Şerif, Ta‘rifât, 100.
[5] Kâsâni, Bedâyiu’s-Sanâyi, II, 84.
[6] Bakara, 184.
[7] Taberî, Tefsir, I4, 182, Kurtubi, Tefsir, I0, 181 -182.
[8] Ebu’l-Fidâ, Tefsir, II, 587, Ebussuud, Tefsir, V, 143.
[9] Fahru’r-Râzî, Tefsir, II, 121, Ebu’l-Fidâ, Tefsir, II, 588.
[10] Fahru’r-Râzî, Tefsir, II, 121, Hâzin, Tefsir, III, 136.
[11] Hâzin, Tefsir, III, 136.
[12] Fahru’r-Râzî, Tefsir, II, 121, Hâzin, Tefsir, III, 136.
[13] Ebu’l-Fidâ, Tefsir, II, 587, Ebussuud, Tefsir, V, 143.
[14] Zemahşeri, Keşşaf, II, 430, Nesefi, Medârik, II, 301.
[15] İbn Sa’d, Tabakât, III, 232, Ahmed b. Hanbel, Müsned, I, 404, İbn Mâce, Sünen, I, 53, Belâzurî, Ensâb, I, 185-186, Hâkim, Müstedrek, III, 284, İbn Abdilberr, İstiâb, I, 179, Muhibbüt-Taberî, Rıyâdu’n-Nadrâ, I, 74, İbnKayyım, Zâdu’l-Mead, II, 49, Zehebî, Târîhu’l-İslâm, 217, Ebu’l-Fidâ, el-Bidâye ve’n-Nihâye, III, 28.
[16] İbn Sa’d, Tabakât, III, 249, Belâzurî, I, 159, Ebu Muaym, I, 140, Zehebî, Siyer, I, 294, Ebu’l-Fidâ, Tefsir, II, 588.
[17] Zemahşeri, Keşşaf, II, 430.
